Chia sẻ kinh nghiệm chơi lan cho người mới bắt đầu

1. Chọn lan để chơi

– Bạn là người mới tập chơi lan, theo kinh nghiệm của những người đi trước thì nên chọn lan rừng là phù hợp nhất và cũng đẹp nhất. Lan rừng có nhiều loại, có loại dễ thuần, có loại khó thuần, có loại gần như không thể thuần, có loại hợp khí hậu vùng này, có loại hợp khí hậu vùng khác, tùy sở thích, điều kiện khí hậu mà chơi.

– Lan rừng được chia làm 4 nhóm chính: Thân thòng (như Phi điệp, trầm, long tu, u lồi, thái bình, hạc vỹ…), Đơn thân (giáng hương, quế, nhạn, tam bảo sắc, tai trâu, cáo, sóc, hải yến …), Địa lan và Hài.

Trong các nhóm trên, theo các chuyên gia trồng lan khuyên rằng người mới chơi nên trồng 3 loại sau đây: Phi điệp (Giả hạc), Đai Châu (Nghinh xuân, Ngọc điểm, Tai trâu) và Quế. Tại sao mới chơi lan lại lựa chọn 3 loại đó? Bởi vì 3 loại này hội đủ các yếu tố: dễ trồng chăm sóc, hoa đẹp, thơm, màu hoa và hình dáng hoa đa dạng, giá vừa phải, riêng lan tai trâu nở vào Tết cổ truyền nên càng quý. Chỉ cần bạn sở hữu một giò Phi điệp độc, một trụ Tai trâu khủng, hay giò Quế lớn là bạn đủ để người khác phải nể rồi. Sau đây là cách trồng, chăm sóc từng loại.

– Thường 90% khách hàng khi liên hệ hoặc đến chỗ chúng tôi mua hàng thì đa số chọn cây rẻ tiền và cây nhỏ để mua khi mới trồng lan.

– Cây rẻ tiền thì đúng, nhưng cây nhỏ thì sai. Khi mua cây rẻ tiền thì lan có chết thì không có tiếc, học được nhiều kinh nghiệm. Còn mới vào trồng lan, chưa có kinh nghiệm, mua cây nhỏ về chăm rất khó, cây dễ chết, lâu ra hoa, mau nản và không trồng nữa. Vì vậy khuyên bạn nên gom tiền của nhiều cây nhỏ thành một cây lớn để mua cây to khỏe hơn.

– Lan lớn có sức khỏe tốt, chống được nhiều bệnh, thích nghi môi trường cao. Có thể sang chậu dễ dàng. Còn cây nhỏ chỉ việc trồng cây sao không cho lung lay cũng là vấn đề khó rồi.

2. Cách ghép, và chăm sóc cây phong lan

2.1. Phi Điệp Tím

2.1.1. Vì sao chọn Phi Điệp (Giả hạc) để trồng

Vì sao tôi lại đặt nó lên hàng đầu, tất nhiên là có lý do của nó.

– Thứ 1: Phi Điệp dễ trồng, bạn nào đã từng chơi rồi đều biết, Phi điệp cực kỳ dễ trồng, các cụ xưa đã đem ở rừng về cột vào thân cây trong vườn, không cần tưới tắm gì mà cây vẫn xanh tốt, ra hoa đều đặn. Tôi đã gặp ở nhiều nơi, chỉ cần cột vào thân nhãn, mít, thậm chí thân cau – nắng chiếu gần như trực tiếp mà cây vẫn to đẹp. Nó phù hợp với mọi vùng miền, từ miền bắc, núi cao khí lạnh, đến miền nam mưa nhiều, miền trung khô nóng, vùng biển mặn mòi đến Tây Nguyên nắng gió, đều trồng và ra hoa được, có thể treo dưới gốc cây, ghép cây sống, treo giàn, ghép dớn, gỗ, chậu đều ok, có thể chịu nắng tới 100% (trừ nơi nắng gắt). Có nơi tôi thấy người dân còn dùng thau nhôm thủng, lốp ô tô, giỏ xe đạp, máng lợn hỏng… trồng cũng ok.

– Thứ 2: hoa Phi Điệp là loại hoa đẹp với màu sắc quyến rũ, từ tím đến hồng nhạt, trắng, Phi điệp là loại đa dạng nhất về màu hoa. Hiện nay, loại 5 cánh trắng và trắng tuyền là loại đặc biệt được ưa chuộng và cũng đẹp, nhưng tôi vẫn thích màu tím đậm hơn. Hình dạng hoa cũng có nhiều hình dáng khác nhau như cánh cong hay cụp, kích cỡ to hay nhỏ, môi hoa hình bầu hay nhọn… Mới chơi chúng ta sẽ tìm hiểu dần về mặt hoa.

– Thứ 3: hương hoa Phi Điệp rất thơm, mùi thơm quyến rũ mà ai thưởng rồi sẽ không quên, gần như hương Trầm, cũng tương tự lan Trầm. Một giò phi điệp nở sẽ thơm cả khu vườn, đem vào nhà treo thì tuyệt.

– Thứ 4: hoa Phi Điệp rất bền (nếu không ngoại cảnh tác động: mưa, nắng và côn trùng thụ phấn), có cây gần 1 tháng hoa mới tàn.

– Thứ 5: ít sâu bệnh, thối nhũn, đây là vấn đề lớn với người mới chơi lan, các loại khác thường hay bị nấm, thối nhũn, nhưng phi điệp thì rất khoẻ rất ít khi sâu bệnh, nấm vì mùa đông rụng lá nên không lưu mầm sâu bệnh, chỉ khi mưa xong nắng to dễ bị thối nhũn mầm non thôi.

– Thứ 6: Phi Điệp đa dạng về vùng miền xuất xứ như Hoà Bình, Thái Nguyên, Phú Thọ, Cao Bằng, Lạng Sơn, Cát Bà, Thái Nguyên, Ninh Bình, Phong Nha, Daklay, Chumoray, Hòn Hèo, Di Linh… Mỗi nơi có đặc trưng riêng về màu và kết cấu hoa. Do vậy, nó được giới chơi lan thích thú sưu tầm vùng miền.

– Thứ 7: về giá cả, đây là vấn đề ai cũng quan tâm vì đa phần chúng ta đều chưa khá giả, và bao giờ cũng thích rẻ, hiện nay do những ưu điểm của Phi điệp nên trong rừng tự nhiên bị khai thác cạn kiệt, mặt khác do nhu cầu cao, các nhà vườn đẩy giá nên giá Phi điệp khá cao nếu mua giò đã thuần (đã ghép ra rễ bám giá thể) trung bình khoảng 100k/thân trưởng thành tùy loại (trừ giá 5 cánh trắng, trắng tuyền, Di Linh xuân… giá quá cao, chúng ta mới chơi sẽ không nên mua loại này, khi có đủ kinh nghiệm và tiền bạc ta sẽ bàn về nó). Giá hàng kg có lúc khoảng 350-450k/kg, nhưng hiện nay do có nguồn hàng từ Tây Nguyên, Campuchia, Lào về nên giá giao động khoảng 250-300 k/kg hàng đẹp (hàng qua sơ tuyển), hàng tạp thì tầm 150- 200k/kg. Tất nhiên hàng đẹp ở đây thì chưa bàn tới mặt hoa, chỉ đánh giá dựa trên thân, gốc, lá…

– Thứ 8: Phi Điệp rất dễ nhân giống, ai cũng có thể làm được, bà con ta đã làm từ nhiều đời nay rồi (mình sẽ chia sẻ ở phần sau về kinh nghiệm nhân giống).

2.1.2. Chọn thời điểm ghép

Đây là yếu tố khá quan trọng…

– Vì sao, trước hết bạn nên hiểu đặc tính của phong lan thân thòng thường ra mầm mới, ra hoa vào mùa xuân, mùa hè tiếp tục phát triển, sang đến cuối thu thì bắt đầu xuống lá, thắt ngọn (ngọn thắt mập lại, lá vàng và rụng dần đến hết, vài trường hợp, giống có thể còn lá xanh), mùa đông thì nghỉ chờ và mùa xuân lại chu kỳ mới. Cây sẽ ra hoa ở thân đã rụng lá (chỉ ra một năm, năm sau sẽ thành thân già). Như vậy, bạn nên ghép vào mùa đông là thuận lợi và phù hợp nhất. Tại sao không phải mùa khác? Vào mùa đông, lan đã nghỉ, lá đã rụng, và dinh dưỡng đã tích đủ chỉ chờ mùa xuân ấm áp là nảy mầm, mọc rễ và bung hoa.

Ghép vào mùa này cây sẽ không bị dập lá, đứt rễ, gãy ngọn… làm ảnh hưởng đến sự phát triển của cây, hơn nữa, mua giống sẽ rất dôi vì lá đã rụng, rễ khô, nên sẽ được nhiều hơn (trường hợp mua hàng kg). Nếu bạn ghép mùa xuân, rất có thể sẽ vô tình làm hỏng mầm tơ rất mong manh, nó sẽ chột cây. Mùa hè khi ghép cây đang sinh trưởng sẽ bị chột do bị bóc rễ ra, lá rất dễ bị dập. Mùa thu là giai đoạn quan trọng tích dưỡng chất mà ghép cây sẽ không mập mạp đủ dưỡng chất cho mùa hoa năm tới.

2.1.3. Cách chọn giống.

– Mới chơi, bạn nên mua lan rừng đã trưởng thành, nếu thành giề (cả khóm), đã được trồng trong vườn nhà càng tốt vì dễ trồng, dễ sống, cây khỏe. Cũng có thể mua keiki (cây con mọc từ thân già) về trồng nhưng một là sẽ rủi ro vì bạn chưa có kinh nghiệm nên dễ chết, khó phát triển, và phải chờ vài mùa mới có hoa ngắm, dễ nản.

– Còn mua lan trưởng thành sẽ được chơi hoa ngay năm đầu, sẽ cho bạn thêm hứng thú (giữ được hứng thú lâu dài cũng là vấn đề quan trọng đó nhé, không chỉ chơi lan, hihi). Hiện thị trường có nhiều nguồn cung cấp, có thể mua trực tiếp hoặc qua mạng, trên các hội lan cũng rao bán nhiều.

– Về loại mua, mới chơi chúng ta không cần tìm hiểu nhiều về vùng, miền, sau khi chơi có kinh nghiệm chúng ta sẽ tìm hiểu sau, nó là cả một vấn đề lớn. Hiện người chơi lâu năm thường sưu tầm vùng miền. Cá nhân tôi, không thấy vấn đề gì nhiều về vùng miền, quan trọng là thân dài, mập, hoa sai, dày, càng tím sậm càng đẹp, mặt hoa rạng rỡ (tất nhiên vùng miền có ảnh hưởng, nhưng giờ ai biết được nó xuất xứ vùng nào, trừ khi bạn tận mắt thấy nó đang mọc ở đó, đây là quan điểm cá nhân).

2.1.4. Khi mới mua về xử lý lan như thế nào?

– Cây mới mua về nên để chỗ mát khoảng 1-2 ngày cho cây thích nghi khí hậu. Sau đó tùy cây ta để chỗ phù hợp. Tưới nước và bón phân bình thường.

– Nếu giả hành cây hoặc giá thể mục nát, nấm mốc nhiều thì nên thay chậu.

– Mùa thay chậu phù hợp là đầu mùa mưa (khoảng tháng 5-6 trong miền Nam)..

2.1.5. Chọn giá thể

– Giá thể là chỗ cho lan bám vào phát triển, giá thể có thể cũng là nơi cung cấp độ ẩm, dưỡng chất cho cây lan, tóm lại như ngôi nhà của chúng ta vậy, phải an cư mới lạc nghiệp.

– Giá thể trồng Phi điệp rất dễ, nếu nhà bạn có cây sống thì tuyệt vời quá, ghép trực tiếp vào cây sống là phương pháp ông cha ta đã làm từ bao đời, cũng là cách hợp tự nhiên nhất như trong thiên nhiên lan Phi điệp sinh tồn, cây sống sẽ cung cấp độ ẩm cho rễ của lan, vỏ cây mục sẽ cho lan dưỡng chất (nên nhớ lan không làm hại cây chủ vì lan không phải loại ký sinh, không ăn bám vậy Lan mới quý). Chúng ta sẽ không phải chăm sóc nhiều, tôi đã thấy bà con ta cứ bỏ mặc mà em nó vẫn xanh tốt và hoa sai đẹp. Cách này có hạn chế khi mưa nhiều, nắng to, gió bão có thể làm hỏng cây, vì không treo vào nơi an toàn được.

– Gỗ khô, đây là giá thể phổ biến nhất, dễ kiếm, rẻ tiền, dễ ghép, dễ tạo hình nghệ thuật. Bạn nên chọn gỗ chắc, khó mục thì giá thể sẽ bền, lưu ý vài loại gỗ đắng, độc không nên dùng như xoan, bạch đàn. Chúng ta hiện sử dụng phổ biến nhất là nhãn, vải, vú sữa… Một trào lưu đang thịnh hành là dùng gỗ lũa để ghép, như vậy giá trị giò lan sẽ tăng lên nhiều lần cả về thẩm mỹ và giá thành. Vậy tuỳ bạn chọn nhé.

– Dớn, mới chơi, nhiều bạn chưa hiểu là gì vì trc mình cũng vậy, thực ra nó đơn giản là thân cây Dương Xỉ rừng, được cắt khúc phơi khô, có thể xẻ thành tấm, hoặc làm hình chậu, với đặc tính thoáng, thoát nước nhanh, bền, rẻ nên cũng được ưa chuộng trồng nhiều loại lan, trong đó có Phi điệp.

– Chậu đất nung, ưu điểm bền, nhưng theo mình thân thòng trồng loại này nhìn không đẹp (đây là quan điểm và thẩm mỹ của riêng mình). Có thể trồng ngang, dốc ngược chậu, hoặc khoét ngang để trồng, cũng lạ mắt.

– Chậu gỗ, mới xuất hiện vài năm trở lại đây, nhưng chậu gỗ nhanh chóng được yêu thích (loại chậu đóng nghệ thuật hình trụ, bầu, nón cụt, sen… Chứ không phải dạng khay như dân tự đóng trước kia) mình cũng thích chơi loại chậu này.

– Tận dụng vật hư hỏng của gia đình bạn cũng có thể làm một giá thể độc cho giò lan của bạn như can hỏng, xô chậu hỏng, bạn đục lỗ xung quanh, lốp ô tô, xe máy, bình muối dưa, có bạn còn dùng cả vạt giường… Miễn đừng lấy đồ dùng đang tốt ra làm là bị vợ xử đó, không có cơ hội chơi lan nữa đâu (sự ủng hộ của một nửa là nhân tố lớn tới đam mê và khả năng hiện thực của bạn đấy).

Các bạn đừng rời mắt nhé, chúng ta cùng tiếp tục nào

Bạn có thể sáng tạo giá thể nào tùy bạn, miễn đủ tiêu chí: có chỗ cho lan bám rễ, giữ ẩm tốt mà thoát nước nhanh (thế mới khó), bền, thẩm mỹ.

– Về chất trong chậu, do chậu gỗ và đất nung hay chậu gì khác cần chất trồng để bám rễ, cung cấp nước và dinh dưỡng. Mình thấy mỗi người, mỗi nơi một cách, chả có công thức chung nào, người cho than hoa, người cho dớn, người cho vỏ cây, rêu rừng, bã chè, xơ dừa, hoặc tổng hợp, … Nói chung không quan trọng lắm miễn là đủ tiêu chí như trên và có thể cung cấp hoặc dự trữ nước, dinh dưỡng cho lan là ổn (Dinh dưỡng hòa tan và nước ta bổ sung qua tưới). Mình đã thấy có người trồng bằng thau nhôm thủng, cho gỗ mục cây trồng chui xuống qua lỗ thòng xuống mà dài cả 2 mét, hỏi họ bảo chả chăm sóc gì, chỉ thỉnh thoảng tưới nước gạo (vấn đề phân bón ta sẽ bàn sau).

Về cơ bản đã OK rồi, bây giờ chúng ta đi vào công việc chính là ghép lan

2.1.6. Ghép lan

– Trước khi ghép ta phải có dụng cụ, các bạn nên mua một súng bắn ghim giá từ 80-110k làm sẽ nhàn và đẹp nếu không có vẫn OK , ngày đầu mình chả có cũng làm được, dây buộc có thể dùng dây ni lông dây vải, chun, (mình thích dùng dây ống nước mềm cắt dọc to khoảng ngón út là vừa bền, có độ co giãn vừa phải, tận dụng ống nước hỏng), dây thép treo giá thể.

Đối với lan mùa đã rụng lá: Khi mua bạn nên chọn thân mập, đã thắt ngọn, nhiều thân tơ (thân hoa), chú ý thân già trước xem mùa hoa trước nở từ đâu ta có thể đánh giá được độ sai hoa của cây, kinh nghiệm thân càng sẫm thì hoa càng tím, giả dụ nếu lá vàng úa, rụng .. bạn cũng đừng lo mà càng vui vì nhẹ cân, dôi ra có lợi, trước sau lá này vào mùa nghỉ nó cũng rụng thôi.